وبلاگ

مقدمه و کلیات
مقدمه
کتاب آسمانی قرآن کریم بنای فرهنگ جوامع اسلامی است بنابراین انعکاس زیبایی‌های لفظی و معنوی آن در جنبه‌های مختلف هنر و اندیشه‌ مسلمانان مسلّم و آشکار است.
استفاده از آیات و مضامین قرآنی، منبعی مهم و الهام بخش شاعران و نویسندگان مختلف بوده و هست به طوری‌که استفاده از آن را به صورت‌های مختلف در اشعار کهن و نو می‌توان یافت. کمتر شاعر مسلمان ایرانی را می‌توان دید که در دیوان خود، تلمیحی به آیات قرآنی نداشته، یا اقتباس و تضمینی از آن‌ها نکرده باشد.
دین و موضوعات آن جایگاهی ویژه در ادب فارسی داشته است. «پیشینه‌ی بهره‌گیری و اثرپذیری سخنوران پارسی از قرآن و حدیث به آغاز پیدایی و پاگیری شعر فارسی یعنی نیمه‌های سده‌ی سوم می‌رسد.» (راستگو، ۱۳۷۶: ۶) درجه‌ی این تأثیرپذیری به گونه‌ای بیش از یک تلمیح و اقتباس است. این تأثیر پذیری تا آنجاست که بسیاری از آثار بدون فهم قرآنی قابل قرائت نیست.
مولانا جلال الدین محمد بلخی ، عارف نام آور و شاعر پارسی سرا در مجموعه آثار خویش و بویژه در مثنوی معنوی به قرآن و آیات آن توجه و نگاهی خاص و ویژه دارد. در مثنوی معنوی مولوی به طور مستقیم یا غیرمستقیم به قرآن استناد شده است. بیت بیت مثنوی آنچنان آمیخته به آیات قرآنی است که می‌توان گفت که مثنوی معنوی مولوی نوعی تفسیر از قرآن کریم است.
مولوی از قرآن ضمن کاربرد هنرمندانه، بهره‌ای معرفت شناسانه دارد و با صنایع ادبی چون تلمیح، تضمین، استناد، تحلیل، اقتباس، تمثیل، استعاره و حتی ارائه ترجمه یا تفسیر منظوم آیات قرآن، مبانی و مبادی معرفتی خویش را بیان می‌کند.
این نوشتار در پنج فصل تدوین شده است:
در فصل اول کلیات که شامل مقدمه، بیان مسأله، ضرورت و هدف تحقیق، پیشینه تحقیق و…. است بیان شده است.
فصل دوم بنیاد نظری پژوهش است و در آن به بیان مسائلی چون ادبیات و زبان، متن و رابطه متن با متون دیگر، بینامتنیت، پیشینه و تعاریف آن، ژرار ژنت و نظریه بینامتنیت او و… پرداخته شده است.
در فصل سوم مباحثی چون مولوی، زندگی افکار و آثارش، مثنوی، قرآن کریم و ارتباط مثنوی با قرآن مطرح می‌شود.
فصل چهارم، به تحلیل وبررسی روابط بینامتنی قرآن و مثنوی از دیدگاه نظریه ژنت می‌پردازد و انواع بینامتنیت صریح، غیرصریح و ضمنی را در سه دفتر اول مثنوی بررسی می‌کند.
فصل پنجم فصل پایانی این نوشتار است و نتایج حاصل از این پژوهش بیان می‌شود. در پایان نیز منابع و مآخذ مورد استفاده در این پژوهش بیان می‌شود.
 
بیان مسأله
مولوی کتاب خود را مثنوی نامیده‌ است. مثنوی نام یکی از قالب‌‌های شعری است. مولوی در آغاز دفتر اول، دوم، سوم و چهارم و در ابیات آغازین دفتر ششم، کتاب خود را به همین نام خوانده است:
پـیـش کــش مـی‌آرمــت ای معـنـوی قســم سادس در تـمــام مثنــوی
شش جهت را نور ده زین شش صحف کَی یَطـوف حَـولـه مَــن لم یطُف
(۶/۳-۴)
مثنوی امروزه با ترجمه‌ها و اقتباس‌های انجام شده، یکی از اسطوره ‌متن‌های مهم ادبیات فارسی محسوب می‌شود. موضوع پیوستگی و ارتباط متنی و بینامتنی در مورد مثنوی نیز همچون دیگر آثار بزرگ همواره مورد توجه محققان بوده و نظریه‌های گوناگون را در این زمینه در پی داشته است.
ارتباط بینامتنی مثنوی با قرآن کریم، که قرآن پارسی نامیده می‌شود، برای فهم آن لازم و ضروری‌ است.
منظور از ارتباط بینامتنیت مثنوی با قرآن ارجاعات قرآنی است که مولانا به طور مستقیم و غیرمستقیم در متن مثنوی به بیان آن‌ها می‌پردازد. ژرار ژنت در بحث خود از روابط متنی به یک مجموعه از تقسیم‌بندی ها اشاره می‌کند از جمله: بینامتنیت، ترامتنیت، فرامتنیت، سرمتنیت و بیش متنیت که هر کدام گونه‌ای از ارتباط متون با هم را تعریف می‌کند.
ما با توجه به نظریه بینامتنیت ژنت به دنبال تعیین جایگاه و توصیف اهمیت قرآن در شکل‌گیری مثنوی معنوی مولوی و جایگاه معرفت شناختی و حیاتی آن هستیم. ما برآنیم که نشان دهیم اهمیت یک متن همچون مثنوی معنوی می‌تواند با توصیف واحد‌های بنیادی که آن متن و روابطش را با متن‌های دیگر شکل می‌دهد کاملاً توضیح داده شود.
 
پرسش های تحقیق
سؤالاتی که ما در این پژوهش به دنبال یافتن پاسخ به آنیم عبارتند از:
منظور از بینامتنیت مثنوی با قرآن چیست؟
مولوی در سه دفتر اول مثنوی معنوی تا چه میزان از قرآن کریم بهره برده است؟
استفاده مولوی از آیات و مفاهیم قرآنی در سه دفتر اول مثنوی به چه صورت است؟
فرضیه‌های تحقیق
پاسخ‌های احتمالی نگارنده در ابتدا به پرسش‌های تحقیق به صورت زیر است:
۱-منظور از ارتباط بینامتنیت مثنوی با قرآن ارجاعاتی است که مولوی به طور صریح، غیرصریح و یاضمنی، آگاهانه یا ناآگاهانه، در متن مثنوی به قرآن کریم می‌دهد.
۲-مولوی به عنوان یک عارف دیندار از قرآن بسیار تأثیر پذیرفته است و قرآن در اشکال مختلفی
در اثرش رخ نمایانده است و او از انواع روابط و ارجاعات، الهام‌پذیری مولوی از مفردات و عبارات قرآن، داستان‌ها و شخصیت‌های قرآنی و دیگر مظاهر بینامتنیت در هرسه دفتر مثنوی بسیار بهره برده است.
۳-گمان ما براین است که او از سه نوع بینامتنیت یعنی بینامتنیت صریح و لفظی، بینامتنیت غیرصریح و بینامتنیت ضمنی در هرسه دفتر مثنوی استفاده کرده است و بهره‌گیری از قرآن کریم در مثنوی و آثاری از این دست اتفاقی نبود

ه است و انگیزه‌ی مؤلف از به وجود آوردن عمده‌ی چنین مجموعه‌ای از روابط بینامتنی، ایجاد یک نظام معنایی در جهت رسیدن به مفهومی عرفانی در متن است.
 
ضرورت و اهمیت تحقیق